Het vinden van een passende en rendabele functie voor cultureel en maatschappelijk erfgoed is een actueel vraagstuk, maar geen gemakkelijke opgave. Er moet een goede balans zijn tussen de waarde van cultuur en condities om te komen tot een rendabele exploitatie. Dit vraagt om een integrale aanpak vanuit een bedrijfsmatige invalshoek. ZKA adviseerde de afgelopen jaren diverse organisaties over de herontwikkeling van erfgoed.
Leegstand van oude, vaak waardevolle gebouwen is in meerdere opzichten als negatief te beoordelen. De economie verdwijnt, de samenleving voelt zich niet meer verbonden en de waarde van de gebouwen – in welke omvang of aard dan ook – komt onvoldoende tot zijn recht of dreigt zelfs verloren te gaan. Daarnaast leidt de leegstand van deze vaak markante gebouwen in een stad of dorp tot verloedering van de omgeving. Dat veroorzaakt vervolgens weer andere problemen als ongewenst gebruik en bijbehorende overlast. Om dit te voorkomen zijn er nieuwe functies nodig. Voor een herontwikkeling wordt al gauw gedacht aan cultuur, retail of toerisme & recreatie. Maar er moet wel een goede inbedding zijn van die functies…
Eigenheid versterken!
Een valkuil bij dergelijke herontwikkelingen is het te veel in randvoorwaarden denken. Uiteraard moeten bestaande cultuurhistorische kwaliteiten behouden blijven, maar de gebouwen en het gebied moeten niet ‘op slot’ gezet worden. Gebruik de kwaliteiten en zet nieuwe functies – die passen in het verhaal uit het verleden – in om die kwaliteiten te versterken. Hiermee kan vaak ook het historische karakter op de lange termijn geborgd worden. Voorkomen moet worden dat wordt gewerkt vanuit een ‘postzegel-benadering’, waarbij alleen geredeneerd wordt vanuit de plek zonder daar de regionale structuur en kwaliteiten in mee te nemen. Voor het toevoegen van toeristisch-recreatieve functies is de regionale structuur minstens zo belangrijk. Een nieuwe functie moet aanhaken op het verhaal van de plek, maar moet ook een aanvulling zijn op het regionale toeristische product. Uit het voorgaande blijkt dat een aanpak vanuit één sector niet mogelijk is. Herontwikkeling van erfgoed en zeker de zoektocht naar nieuwe economische functies vraagt om een integrale aanpak. Adviseur Dirk van den Hombergh vertelt over hoe ZKA dit in de praktijk gebruikt: “Deze basisgedachten hebben we bijvoorbeeld in de praktijk gebracht in onze advisering aan Toerisme Vlaanderen over de herontwikkeling van Abdij van Park in het Belgische Leuven. Daar hebben we samen met onze partners Seinpost en Kragten ook heel goed gekeken naar de aanhaking van het abdijdomein op het toeristisch stadshart van Leuven. Dit om te voorkomen dat het een introvert eiland zou worden aan de rand van de stad. Met onze voorgestelde mix van een museumfunctie met enkele commerciële functies en tevens een goede verbinding met de stad, ontstaat er meerwaarde voor het toeristisch product van de stad”.
Creëren van draagvlak belangrijk
In de door ZKA gehanteerde integrale aanpak worden de economische, ruimtelijke en culturele invalshoeken gecombineerd en worden er vooraf geen zaken uitgesloten. De basis vormt een analyse van de intrinsieke kwaliteiten van het gebied en ‘de plek’. Denk hierbij aan de erfgoedwaarde, maar ook aan de omgeving en eventuele natuurwaarden die daar bij horen. Dit soort aspecten vormen het basiskapitaal en daarmee het fundament voor nieuwe ontwikkelingen. Dat vraagt wel de juiste ‘mindset’ van alle betrokkenen en vooral ook voldoende draagvlak. Draagvlak in de omgeving, maar ook in de markt. “En dat wordt nog wel eens vergeten”, aldus Van den Hombergh. De markt betrekken kan alleen met een zorgvuldige selectie van kansrijke en realistische functies. Daarvoor is een goed onderbouwde marktverkenning nodig. Wat werkt hier wel en wat werkt hier niet? Met welke voorwaarden dient rekening gehouden te worden? Deze vragen beantwoordt ZKA door samen met de betrokken partners de mogelijkheden te verkennen.
Insteken vanuit bedrijfsmatige exploitatie
En dan het meest uitdagende onderdeel: de exploitatie. Het hanteren van een bedrijfsmatige invalshoek al in de conceptontwikkeling, kan de kans op succes sterk vergroten. Herontwikkelingen van erfgoed kunnen immers niet (meer) leunen op veel subsidies en bijdrages. Op zijn minst wordt cofinanciering door private partijen gevraagd. Lokaal en gedreven ondernemerschap zijn nodig om ook op lange(re) termijn het commitment en de continuïteit van de exploitatie te kunnen waarborgen. Kijk bijvoorbeeld naar de hotels van de Oostwegel Groep. Stuk voor stuk plekken waar van bijzonder erfgoed, zoals kastelen en kloosters, nóg iets mooiers is gemaakt. Dat soort lokale ondernemers voelen zich betrokken bij de plek en kennen niet alleen de kwaliteiten, maar vóelen ze ook. Dat is de basis voor een succesvolle exploitatie.
Meer informatie
Neem contact op met Dirk van den Hombergh van ZKA // d.vandenhombergh@zka.nl // 06-15011561