Onder invloed van de energietransitie in Nederland zie je op steeds meer plekken zonnepanelen verschijnen. De voordelen zijn evident, want door de steeds lagere prijs is het een aantrekkelijke én duurzame investering. Maar wat betekenen al die zonnepanelen voor de aantrekkelijkheid van het (recreatief) landschap en je recreatiebedrijf?
Overheden bepalen de mogelijkheden
De opkomst van zonnepanelen en zonneparken is dermate snel gegaan dat de bestaande regelgeving nog niet helemaal is toegesneden op dit nieuwe fenomeen. Bovendien zal er de komende jaren nog veel worden bijgebouwd. De Rijksoverheid heeft te maken met (internationale) afspraken over reductie van de CO2 uitstoot. Men wil o.a. zonne-energie stimuleren en heeft daarvoor o.a. enkele financiële steunmaatregelen in het leven geroepen. De Nederlandse provincies hebben de ambitie uitgesproken om in 2050 onafhankelijk te zijn van gas en olie. Per provincie is er een invulling geformuleerd, waarin ook nader wordt ingegaan ongewenste en ongewenste locaties. Zie ook: www.zonnepanelenplanet.nl
Als het gaat om de landschappelijke inpassing In het overheidsbeleid dan staat de zonneladder daarin centraal. Die komt er op neer dat er een hiërarchie wordt bepaald waar zonnepanelen geplaatst kunnen worden.
- No regret: o.a. op daken, parkeerplekken, onbenutte bebouwde locaties en infrastructurele projecten (geluidsschermen)
- Zorgvuldig inpassen: o.a. langs wegen en dijken, op operatieve zandwinplassen en in pauzelandschappen (tijdelijke projecten)
- Combineren op gevoelige locaties: o.a. in parken en recreatiegebieden, op weinig productieve landbouwgrond, op recreatieplassen, als buffer rondom natuurgebieden.)
- Hoog productieve landbouwgrond komt op deze ‘ladder’ pas als allerlaatste optie in beeld.
Ook al is nog 90% van de Nederlandse daken nog vrij van zonnepanelen, dan betekent dat niet dat trede 3 (o.a. recreatiegebieden) nu nog veilig zijn. Onlangs vond in de tweede kamer een discussie plaats waarin Minister Wiebes vragen moest beantwoorden over de plannen voor een drijvend zonnepark in het IJsselmeer (o.a. natura 2000 gebied, visgrond en recreatiegebied) Wiebes reageert op kamervragen: ”Natuurgebieden worden niet als zodanig uitgesloten voor zon-PV projecten mits projecten binnen de huidige kaders kunnen worden ingepast.”
Het ministerie van LNV heeft een onderzoek laten uitvoeren door de Universiteit Wageningen: ‘Zonneparken, Natuur en Landbouw’ (red.: inderdaad; geen recreatie), waarin ook een conclusie t.a.v. landschapsbeleving werd gemaakt: “De belevingswaarde, met name in de zin van hoe mooi mensen het landschap vinden, zal door het realiseren van een zonnepark doorgaans afnemen. Daarmee is niet gezegd dat men zo’n zonnepark onacceptabel vindt; uit milieuoverwegingen kan men hier bijvoorbeeld toch voor zijn.” Als aanbeveling wordt meegegeven om de parken goed te camoufleren, bijvoorbeeld met hagen.
Gedragscode zon op land
Eind 2019 namen enkele natuurorganisaties en de grote energiecoöperaties het initiatief om een gedragscode op te stellen voor zon op land. Vanuit de recreatiesector was daar destijds geen partij bij betrokken. Jammer, want ook de recreatiesector heeft er groot belang bij dat het Nederlandse landschap er aantrekkelijk uit blijft zien. Leden van Holland Solar, dé branchevereniging voor de Nederlandse zonne-energie sector, hebben zich met het tekenen van het convenant verbonden aan de volgende principes:
- Betrekken van omwonenden in de keuzes over het plan, het ontwerp en de mogelijkheid financieel te participeren.
- Door een goede locatiekeuze en vormgeving meerwaarde bieden aan de omgeving: de natuur ter plekke zal erop vooruit moeten gaan; omwonenden zullen mee kunnen profiteren.
- Zorgen dat het oorspronkelijk grondgebruik desgewenst mogelijk blijft na de levensduur van het zonnepark; zowel planologisch als fysiek (geen afval, vervuiling; goede bodemkwaliteit).
Nieuw: Zonnepanelen op monumenten
Recent werden ook de mogelijkheden voor het plaatsen van zonnepanelen op monumenten verruimd. Ook dit is weer een maatregel waarmee de ideale vakantiefoto aardig kan worden verpest. De Rijksdienst voor het cultureel erfgoed verklaart: “In de ambities van het Klimaatakkoord is afgesproken dat ook monumenten een substantiële bijdrage zullen leveren aan de energiebesparing en schone energieopwekking. De weg naar dat doel hebben de deelnemers vastgelegd in de Routekaart Verduurzaming Monumenten. De zorgvuldige toepassing van zonnepanelen past hierin. Het wel of niet zichtbaar zijn van pv-panelen is niet langer een beslissend criterium, maar wel de mate waarin het beeld van het monument eventueel wordt verstoord. Daardoor kan vaker positief geadviseerd worden over pv-cellen die zichtbaar zijn vanaf publiek toegankelijk gebied.”
Meer informatie: www.cultureelerfgoed.nl
Standpunten uit de recreatiesector
Aangezien partijen uit de recreatiesector niet waren betrokken bij het opstellen van een gedragscode hebben we ze zelf benaderd. Om hun visie op zonnepanelen in het landschap te vernemen.
HISWA-RECRON – belangenorganisatie van recreatief ondernemers
“HISWA-RECRON is groot voorstander van verduurzaming van de energievoorziening en dat ook recreatiebedrijven zelf daar een bijdrage aan leveren. Dat laat onverlet dat bij de inzet van duurzame energieopwekkers, zoals windmolen en zonneparken, ook moet worden gekeken naar de landschappelijk inpasbaarheid. Dat betekent dat de concentratie van die energie opwekkers in de eerste plaats dient plaats te vinden bij bedrijventerreinen en langs snelwegen en niet in natuurgebieden, kwetsbare gebieden of gebieden die een belangrijke toeristische functie hebben, waar ook veelal de recreatiebedrijven zitten. De kwaliteit van het toeristisch product en beleving moet gewaarborgd blijven en er zijn op dit moment nog legio lege daken/plaatsen en mogelijkheden zijn bij de voornaamste energiegebruikers, de industrie.”
ANWB – behartigt de belangen van de recreant
“Net als windmolens vinden we dat zonnepanelen zo veel mogelijk geplaatst moeten worden op functionele locaties, dus gevels, daken, geluidswallen, industrieterreinen etc. Zoveel mogelijk dus binnen de bebouwde omgeving. Uiteraard zijn we niet voor plaatsing van zonnepanelen in gebieden als het Nederlandse Natuurnetwerk, Natura 2000, Nationale Parken en landschappen van bijzonder cultuurhistorische waarde. Daarin voorziet de Gedragscode ook. Waar we ons zorgen over maken is dat de Gedragscode het landelijke gebied kennelijk tot vrije zoekruimte verklaard waar de markt feitelijk vrij spel wordt gegeven. In de praktijk is het nl. moeilijk om vanuit bestaande bestemmingsplannen de plaatsing van grote zonneparken tegen te houden als de (recreatieve) kwaliteit van het landelijk gebied daar naar de mening van bewoners en bezoekers wel om vraagt.”
LTO-onderzoek onder Nederlanders
LTO is inderdaag geen recreatieve partij. Zij vertegenwoordigen de landbouw. Zij zijn wel verantwoordelijk voor de aantrekkelokheid van het landelijk gebied. Anderszijds zijn er ook boeren die in het plaatsen van zonnepanelen een aantrekkelijke inkomstenbron zien.
Uit onderzoek van DirectResearch in opdracht van LTO Nederland blijkt dat 71% van de ondervraagden de ruimte in Nederland liever behoudt voor land- en tuinbouw. Meer dan de helft van de ondervraagden wil weilanden en akkers niet gebruiken voor zonneparken. Een merendeel (75%) is voor stimulering vanuit de overheid voor zonnepanelen op daken en bedrijven.
Meer informatie: www.lto.nl
Hoe kijken recreatiebedrijven er zelf tegen aan?
Steeds meer recreatiebedrijven maken gebruik van eigen zonne-energie. Er is volop begrip voor de duurzame noodzaak van zonne-energie, en het is bovendien een aantrekkelijke investering. Wat is hun visie op de landschapsbeleving van zonnepanelen?
Roompot
“Bij de ontwikkeling van enkele recente parken hebben we inderdaad zonnepanelen op de vakantiewoningen geplaatst. Vaak kunnen we hiermee een groot deel van het energieverbruik van de vakantiewoning dragen, maar in sommige gevallen kunnen we tot nul op de meter gaan zoals op Water Village dat vorige zomer open ging. Dat park is bovendien ook 100% gasloos.
Of een park panelen krijgt hangt af van heel wat factoren w.o.:
– Beschikbaarheid van groene elektriciteit via het net
– De locatie van het park (in een bospark is het effect van een zonnepaneel nihil)
Of zonnepanelen zichtbaar zijn, hangt verder af van de aard van het park (positionering), de constructie en opbouw van het park, etc. Op een ecoresort zal je de zonnepanelen sneller tonen dan elders.”
Droomparken
Droomparken heeft o.a. zonnepanelen geplaatst op diverse centrale voorzieningen, maar ook op vakantiewoningen.
Wat is voor jullie de belangrijkste reden geweest om zonnepanelen te plaatsen op je park?
“Wij bieden eigenaren aan om deel te nemen aan het zonnepanelenprogramma als bijdrage aan een beter milieu door het gebruik van schone energie en om de directe energiekosten van de woning te verlagen. Op den duur betaald deze investering zich terug.“
Speelt de zichtbaarheid van de zonnepanelen nog een rol de locatie van plaatsing?
“Zeker, wanneer een eigenaar van een vakantiewoning zonnepanelen wil plaatsen moet hij dat voorleggen aan de parkmanager. We kijken naar het hellingsvlak op platte daken zodat ze minder in het zicht staan maar toch goede opbrengst genereren. Tevens laten we de daken niet compleet volleggen.”
Op welke plekken zou je zelf geen zonnepanelen willen zien?
“We zullen altijd kijken of de plaatsing past in de sfeer van het park, bij natuurlijke omgeving niet in het zicht bij voorkeur.”
Efteling
Efteling heeft zonnepanelen geplaatst op de volgende plaatsen:
• Symbolica: 800 zonnepanelen in de vorm van een paleistuin op het dak
• Vliegende Hollander: 362 zonnepanelen (“verstopt” op het dak)
• Station de Oost: 134 zonnepanelen
• Het Gildehuys (onze werkplaats): 245 zonnepanelen
• Verder ligt er een plan om de parkeerplaatsen overkappen en hier zo’n 14.000 zonnepanelen op te leggen. De exacte planning is nog niet bekend, maar de vergunning hiervoor is wel al binnen.
Wat is voor jullie de belangrijkste reden geweest om zonnepanelen te plaatsen op je park?
“Daarvoor moeten we een stapje terug doen, naar de oprichting van de Efteling. Duurzaamheid, of eigenlijk de zorg voor de leefomgeving, is namelijk onderdeel van ons DNA, onze roots. Om dit goed te doen, hebben we duurzaamheid opgenomen als één van de vijf pijlers in onze meerjarenvisie naar 2030. Aan het eind van die meerjarenvisie, in 2030, wil de Efteling klimaatneutraal zijn. Energie willen we zoveel mogelijk besparen, maar ook zelf duurzaam opwekken; o.a. met zonnepanelen.”
Speelt de zichtbaarheid van de zonnepanelen nog een rol de locatie van plaatsing?
“Zichtbaarheid speelt een hele grote rol. We willen immers niet dat het afbreuk doet aan de betovering en dus de zonnepanelen grotendeels verscholen voor onze gasten. Voor ons zat er zeker de uitdaging in om zonnepanelen juist te laten bijdragen in de betovering. Met de zonnepanelen op het dak van Symbolica hebben bewezen dat het kan. Vanuit de Pagode zijn ze goed te zien en we horen regelmatig dat gasten het erg mooi vinden.”
Wildlands
Wildlands heeft voor de locatiekeuze vooral gekeken naar de stand van de zon: achter de schermen bleek het dak van de kapschuur en de savannestal het meest gunstig, net als rondom de opslagbassins voor het regenwater.
Wat is voor jullie de belangrijkste reden geweest om zonnepanelen te plaatsen op je park?
“Uiteraard duurzaamheid! Op een schone, meest groene manier energie opwekken, dat past bij het karakter en het doel van het park.”
Speelt de zichtbaarheid van de zonnepanelen nog een rol de locatie van plaatsing?
“Ja een hele grote rol i.v.m. alle thematisering. In de Jungle en op de savanne past het niet, maar in Nortica (onderzoek naar de natuur) passen ze juist heel goed. Daar hangt ook het informatiepaneel en o.a. het scherm met de hoeveelheid zonnenergie die we al hebben opgewekt.”
Op welke plekken zou je zelf geen zonnepanelen willen zien?
“In Wildlands niet in de jungle op de savanne. In onze provincie Drenthe zien we liever geen zonnepanelen in natuurgebieden, zoals de beroemde Drentse heidevelden.”
Landal GreenParks
Hier worden we te woord gestaan door Jerôme de la Chambre, Manager Sustainability: “Het plaatsen van zonnepanelen is een goede aanvulling op ons totale pakket van duurzame initiatieven. Zonnepanelen zijn goed zichtbaar voor gasten en hiermee stimuleren we ook het bewustzijn voor duurzame keuzes bij onze gasten.”
Waar hebben jullie zonnepanelen geplaatst?
“Per park wordt gekeken naar de beste oplossing In bosparken zoals Twenhaarsveld liggen de panelen op het hoofdgebouw en niet op de bungalows. Door het dikke bladerdak op het park is er te weinig licht op het dak waardoor de opbrengst van de zonnepanelen niet groot genoeg is. Op de accommodaties van strandparken zoals van Landal Beach Park Texel liggen wel zonnepanelen.”
Speelt de zichtbaarheid van de zonnepanelen nog een rol de locatie van plaatsing?
“We hebben ons ten doel gesteld om het bewustzijn van onze gasten om duurzame keuzes te maken te stimuleren. Zichtbare duurzame maatregelen helpen hierbij. Naast bijvoorbeeld insectenhotels ter bevordering van de biodiversiteit en wildwandelingen horen hier ook zichtbare zonnepanelen bij. Daarnaast staat voorop dat de panelen optimaal geplaatst worden op het zuiden. In enkele gevallen hebben huiseigenaren een wens om de panelen minder zichtbaar te plaatsen, uiteraard maak je dan een afweging tussen de opbrengst van een paneel en de esthetische wensen.”
Op welke plekken zou je zelf geen zonnepanelen willen zien?
“Persoonlijk zie het liefst zo veel mogelijk zonnepanelen in de bebouwde omgeving. Daar waar we al hebben ingegrepen in de natuur, lijkt het me logisch dat we die vierkante meters gebruiken voor de opwek van energie. Uiteraard heb ik begrip voor mensen die van mening zijn dat een monumentaal pand gespaard zou moeten blijven van dat soort vernuft, al zie je dat het bij de Hermitage (est. 1681) in Amsterdam gewoon kan, daar is het slim geïntegreerd, we volgen de nieuwe technieken op de voet.”
Natuur en Milieufederaties over hun project ‘Energietuinen’
Het project Energietuinen heeft een lijst aan aanvullende criteria. Belangrijk criterium is om een meetbare ‘plus’ op de biodiversiteit realiseren en monitoren. Ook de inpassing in het landschap en de meerwaarde voor de omgeving is van belang.
Wat kun je doen om een zonnepark goed in te bedden in het landschap?
“Een goed ontwerp van een goede landschapsarchitect kan veel doen bij zonneparken. Ook is het bij zon gemakkelijker dan bij wind om het ontwerp zodanig aan te passen dat de biodiversiteit er van kan profiteren en het park ook aan meer bijdraagt dan alleen aan de energieopbrengst. Panelen kunnen ook met een goed ontwerp wegvallen tegen het landschap. Daarnaast is het belangrijk om te zoeken naar dubbel ruimtegebruik. Dat gebeurt nu nog te weinig.”
Welke activiteiten kun je zoal met en Energietuin combineren?
Met het project Energietuinen willen we hier juist op sturen. Iedere Energietuin kent zijn eigen specifieke invulling hiervan:
- In de Energietuin Mastwijk (Utrecht) wordt het hele terrein aantrekkelijk voor bezoekers: met diverse struinpaden, een uitkijktoren en informatiepanelen. Er zijn zelfs plannen voor elektrische fluisterbootjes en een energie-innovatiepad!
- De Energietuin Assen-Zuid (Drenthe) wordt aangelegd binnen een gebied van ongeveer 50 hectare en combineert zonnepanelen met een variatie aan beplanting, wandelroutes, picknickplekken, uitzichtpunten en educatie.
- Energietuin de Noordmanshoek (Overijssel) wordt ingericht als landgoed met onder andere een zonnepark, een voedselbos, een tuinderij, een boomgaard en een havezate in de vorm van een aantal woningen. De Energietuin wordt een plek waar je kunt wandelen, waar kinderen kunnen spelen en waar zelfs wat te leren valt over natuur en energie.
Meer informatie: www.natuurenmilieufederaties.nl/project/energietuinen/
Nog enkele projecten uit de recreatiesector:
Snowworld Landgraaf:
Parkeerterrein CenterParcs Bois aux Daims (Fr)
Zonnepanelen bij parkeerplaats Rulantica (EuropaPark (Du)
