De Nederlandse dagrecreatie sector is een bonte verzameling van zeer diverse bedrijfsconcepten. Één ding hebben al deze bedrijven gemeen: Ze willen hun gasten een aangenaam dagje uit bezorgen en strijden allemaal om de schaars beschikbare vrije tijd van de consument. Het valt op dat diverse attractieconcepten niet allemaal in dezelfde levensfase zitten. Dat zien we vooral terug bij de ketenvorming, waarin onderling grote verschillen bestaan.
De grotere attractieparken
Internationaal zijn er diverse zeer grote ketens acties in de sector van dagattracties. Denk daarbij bijvoorbeeld aan namen als Disney, Merlin en Universal, die vooral een sterke basis hebben in de VS. In Nederland hebben deze ketens beperkt voet aan de grond gekregen. Grotere bedrijven die onderdeel zijn van een keten zijn o.a. Walibi Holland (Compagnie des Alpes) Avonturenpark Hellendoorn en Drieviet (Groupe Looping) en Slagharen (Parques Reunidos). Aspro Parcs is o.a. eigenaar van Neeltje Jans en Linnaeushof. De meeste grote toonaangevende attractieparken blijven in private handen, ook al wordt er zo nu en dan wel een overnamepoging geïnitieerd. Onder deze private parken vinden we o.a. de Efteling, Toverland, Duinrell, Madurodam en de Julianatoren en Drouwenerzand.
We kunnen concluderen dat de ketens bij de dagattracties (nog) lang geen dominante positie hebben. Er worden slechts sporadisch transacties afgesloten. (de laatste: Drievliet in april 2024). De Nederlandse markt kenmerkt zich als een markt met een zeer hoge dichtheid aan attracties. Dus als een internationale keten zich hier zou willen vestigen, dan zullen zij hun marktpositie op eigen kracht moeten veroveren of via een overname verwerven.
Dierenparken
De Nederlandse dierenparken zijn overwegend in handen van individuele eigenaren. In Nederland is Libema in deze markt als keten actief met Safaripark De Beekse Bergen als grootste park, en daarnaast nog Aquazoo Leeuwarden, Eindhoven Zoo en ZooParc Overloon als kleinere locaties. Recent werd de markt nog verrast door de overname van Gaia Zoo door Burgers Zoo. Het Dolfinarium in Harderwijk valt onder de internationale Aspro Parcs keten en Sea Life Scheveningen ressorteert onder Merlin Entertainments.
Ketenvorming in de wereld van dierentuinen speelt in Nederland geen hele grote rol.Dierentuinen werken internationaal zeer intensief samen, vooral geïnitieerd vanuit fokprogramma’s. In de doelstellingen van veel dierentuinen hebben dierenwelzijn en natuurbehoud vaak de hoogste prioriteit. De behoefte aan ketenvorming is, mede door de eerder genoemde structuur, minder aanwezig.
Bioscopen
In de bioscoopsector zijn drie grote ketens actief. Volgens het jaarverslag 2023 van de NVBF waren er 155 bioscopen waarin in totaal 31,3 miljoen bezoekers werden geteld. De grote ketens, met meerdere zalen, pakken een groot marktaandeel. De drie grote ketens zijn:
- Pathé (30 locaties / 46% marktaandeel),
- Kinepolis (19 locaties / 11% marktaandeel)
- Vue bioscopen (19 locaties / 12% marktaandeel)
Meer informatie: https://www.denvbf.nl/files/2023-jaarverslag-nvbf.pdf
De ketenvorming in de bioscoopsector, een volwassen marktsegment, is al vrij ver doorgevoerd. De voordelen van ketenvorming o.a. bij de inkoop van films en de marketing van de bioscoopstoelen is duidelijk. De categorie filmhuizen onttrekt zich enigszins aan de ketenvorming. In totaal zijn er, naast de 68 bioscopen van de grote ketens, nog 210 bioscopen van onafhankelijken en filmtheaters. Zij verdelen 31% van het marktaandeel.
Indoor entertainment
Ook op het gebied van indoor entertainment zijn er grote verschillen in mate van ketenvorming. We zetten enkele grote deelsectoren even op een rijtje in volgorde van mate van ketenvorming:
De Skihallen kennen één hele grote speler: Snowworld. Zij hebben de grootste en best bezochte skihallen in Nederland in beheer in Zoetermeer, Landgraaf, Rucphen, Velsen en Terneuzen. De enige grote skihal die niet in handen is van Snowworld ligt in Den Haag (De Uithof). Daarnaast zijn er ook diverse kleinschaliger locaties met o.a. borstelbanen die deze markt compleet maken.
Indoor spelen; Wie praat over indoor speelparadijzen komt al snel uit bij Monkey Town (40 vestigingen) of Ballorig (40 vestigingen). Daarnaast zijn er in de regio ook nog wel alternatieven te vinden die niet tot een keten behoren. We kunnen wel de conclusie trekken dat deze deelsector al vergaand verketend is, waarbij deze Nederlandse ketens inmiddels ook al uitbreiding naar het buitenland hebben gerealiseerd.
De markt voor kansspellen en arcades is een bijzonder segment. Alleen Holland Casino heeft vanuit de overheid de rechten om een officieel casino te exploiteren. Zij hebben op dit moment 14 vestigingen in heel Nederland. Volgens de website Casino.nl zijn er daarnaast nog 267 locaties die in de categorie ‘Speelhallen’ vallen. Grotere partijen zijn o.a. Jacks Casino met 33 locaties, en Fair Play Casino’s met 27 locaties. Ook andere attracties georganiseerd rondom kansspelen of gaming kennen een hoge mate van ketenvorming. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de arcade hallen van GameState (8) die daarnaast ook te vinden zijn in diverse vakantieparken. Dit segment is ook online sterk vertegenwoordigd en heeft baat bij een goede naamsbekendheid. Dat werk ketenvorming in de hand.
De sector fitness heeft zich in Nederland naast de traditionele structuur van sportverenigingen genesteld met een commerciëler sportief aanbod. Het model bleek aantrekkelijk voor ketenvorming omdat je daarmee kunt besparen op inkoop, ontwikkeling en marketing. Basic Fit is met voorsprong de marktleider in dit segment met rond de 230 sportscholen. Daarnaast zijn er nog diverse kleinere ketens actief w.o. Sportcity (112), Anytime Fitness (120) en Fit20 (130).
Family Entertainment Centers (FEC) en karten noemen we hier gezamenlijk omdat karting vaak onderdeel is van een multi entertainment center en daarin de belangrijkste activiteit vormt. Deze deelsector kent nog vele individuele bedrijven. Vooral vanuit het buitenland wordt met interesse gekeken naar overnamekandidaten. O.a. het Britse TeamSport Ekarting zoekt naar uitbreiding buiten het Verenigd Koninkkijk en heeft inmiddels 2 locaties in Nederland. Ook het Belgische BattleKart opende recent een tweede locatie in Breda en zoekt naar nieuwe locaties.
Een relatief jonge deelsector is die van de Indoor sportainment. Hieronder vallen o.a. klimhallen en trampolineparken. Hier zien we enige ketenvorming in o.a. de trampolineparken met Jump Square / Jump XL (21 locaties in Nederland) als grootste speler. Deze keten werd recent overgenomen door het Franse You Jump, waardoor de Europese ketenvorming verder wordt versneld. Het overgrote deel van het recreatief sportaanbod wordt op dit moment nog geëxploiteerd door individuele ondernemers.
Een sector met opmerkelijk weinig ketenvorming is die van bowlingbanen. Volgens Rick Visscher van BCE Bowling heeft dat een duidelijke oorzaak: “Ten eerste heb je de bowlingbanen die puur opgezet zijn voor de bowlingsport. Die kun je zien als sportverenigingen en komen niet vaak in aanmerking voor overnames. Daarnaast heb je de commerciëlere recreatieve bowlingbanen. Hun businessmodel is eigenlijk georiënteerd op de horeca. Je ziet in deze horeca met een bowlingbaan wel wat ketenvorming, maar daarin staat bowling niet voorop. Voorbeelden zijn O’Leirys en Bison Bowling (4). En tot slot zie je bowlingbanen die onderdeel uitmaken van een multi entertainment center of een vakantiepark. ”
Amsterdam
De stad Amsterdam volgt een heel eigen dynamiek. De grote hoeveelheid toeristen maakt de stad een aantrekkelijke locatie voor grotere ketens. Het bedrijf Tours & Tickets ontfermt zich o.a. over de merken Canal Cruises (rondvaart) en de attracties Ripleys Beleive it or Not, Red Light Secrets en Body Worlds. Ook Merlin Entertainments is actief in Amsterdam met o.a. Madame Tussauds, de Amsterdam Dungeon en het management van This is Holland.
Daarnaast ken Amsterdam ook nog een uitgebreide range aan authentieke bezienswaardigheden en attracties die geen onderdeel zijn van een internationale keten, vooral in het segment van musea en erfgoed. De best bezochte (betaalde) attracties van de stad bijvoorbeeld: Het Rijksmuseum en het Van Gogh museum.